Οι καρποί της καρδιακής προσευχής

Ο δέκατος πέμπτος καρπός που γεννάται από την νοερά προσευχή συνίσταται στο γεγονός ότι με την επιστροφή του νού στην καρδιά, την επίμονη παραμονή του σ’ αυτήν, την νήψι και παρακολούθησι των νοημάτων, ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου γίνεται σαν ένας καθαρός καθρέπτης, κατά τον άγιο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, στον οποίον ο νους βλέπει πολύ καθαρά τις πονηρές διαθέσεις της καρδιάς του, τις προσβολές και τις παγίδες των ακαθάρτων πνευμάτων. Συνοπτικά λέγομε ότι ο νους αρχίζει να βλέπη καθαρά όλα τα παραπτώματά του, ακόμη και το πιο τελευταίο, για το οποίο καλεί με μεγάλο πόνο τον Ιησού σε βοήθεια, ζητά να τον συγχώρηση, να μετανοήση, να κλαύση, πέφτει κάτω ενώπιον του Κυρίου και προσθέτει δάκρυα επάνω στα δάκρυα, ταπείνωσι επάνω στην ταπείνωσι και κάνει ότι μπορεί για να διορθωθή και να μην αμαρτήση πλέον. Γι’ αυτό ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος είπε για την προσευχή ότι αυτή θα σου δείξη σε ποιά κατάστασι ευρίσκεσαι, διότι αυτή είναι το κάτοπτρο του θεολόγου μονάχου, το οποίο δείχνει καθαρά την εσωτερική σου κατάστασι (Λόγος 28ος).

Ο δέκατος έκτος καρπός που είναι και καρπός της επιστροφής του νού στην καρδιά, είναι η εξομοίωσις της φύσεώς μας με την καθαρότητα του Θεού που γίνεται με την υπέρ φύσιν ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος. Διότι, όπως οι θείοι Πατέρες ευρήκαν μερικούς τρόπους και φυσικές μεθόδους για να καθαρίσουν την ανθρώπινη φύσι από τα παρά φύσιν πάθη, τα οποία εισήλθαν σ’ αυτήν, όπως την νηστεία, αγρυπνία, χαμευνία, κλίσι των γονάτων, εδαφιαίες μετάνοιες, εγκράτεια και άλλες ασκήσεις του σώματος, κατά τον ίδιο τρόπο ευρήκαν και αυτή την τέχνη της επιστροφής του νού στην καρδιά, για να καθαρίζονται πληρέστερα και γρηγορώτερα, τόσο ο νους όσο και η καρδιά.

Αυτά τα δύο μέρη της ανθρωπίνης υπάρξεως είναι πολύ λεπτά και ευάλωτα στο κακό και με την είσοδο της αμαρτίας μέσα σ’ αυτά επηρεάζονται ταυτόχρονα και τα άλλα μέρη και μέλη του σώματος· διότι πρώτα προσβάλλονται τα λεπτότερα μέρη και κατόπιν τα μεγαλύτερα. Γι’ αυτό, εάν καθαρισθούμε από τα πρώτα, καθαρίζεται ολοκληρωτικά η φύσις μας από τα πάθη και έτσι διευκολύνουμε τον εαυτό μας να δεχθή την χάρι και ενέργεια του Θείου Πνεύματος. Αυτή η τέχνη μας καθαρίζει ευκολώτερα από οποιαδήποτε άλλη εργασία, επειδή έχει σαν έργο και απασχόλησι την μεγαλύτερη, καθολικώτερη και περιεκτικώτερη από όλες τις άλλες αρετή, δηλ. το να αγαπά ο άνθρωπος τον Θεό με όλη του την ψυχή, την καρδιά, την δύναμι και την διάνοια του (πρβλ. Ματθ. 22, 37). Για την έκπλήρωσι ιδιαίτερα αυτής της εντολής αλλά και για όλες τις άλλες, προσφέρεται στον άνθρωπο η υπέρ φύσιν χάρις του Θεού για την υπέρ φύσιν ζωή.

Ο δέκατος έβδομος καρπός της νοεράς και καρδιακής προσευχής είναι: Όταν ο νους συνηθίση να μπαίνη στην καρδιά και να ομιλή με τον ενδιάθετο λόγο, βλέπει τον εαυτό του και όλες τις δυνάμεις του· και αυτή η βύθισις του νού στην καρδιά δεν μένει χωρίς ευτυχία και πνευματική χαρά. Όπως ακριβώς όταν κάποιος απουσιάση για λίγο από το σπίτι του και πάλι επιστρέψη, χαίρεται και ευθυμεί, διότι αξιώθηκε να ιδή την σύζυγο του και τα παιδιά του, έτσι συμβαίνει και με τον νού, καθώς λέγει ο όσιος Νικηφόρος ο Μονάζων. Με αυτή την νοερά εκ καρδίας προσευχή μπορεί ο άνθρωπος να φυλάγη τον νού και την καρδιά του, εάν δεν έφθασε ακόμη στην τελεία καθαρότητα και απάθεια, δεδομένου ότι αυτό το έργο είναι πολύ δύσκολο στον κόσμο, μάλιστα ακόμη και στην έρημο και ησυχία λόγω της φιλαυτίας και πλάνης του γένους μας, όπως λέγει ο θείος πατήρ Ιωάννης της Κλίμακος.

Πλην όμως μπορούμε να αγωνιζώμεθα όσο είναι δυνατόν για την κάθαρσι από τα πάθη μας, διότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο την εντολή να φυλάγη την καρδιά του από τα πάθη και τις κακές σκέψεις, λέγοντας: «Πρόσεχε σεαυτώ, μή γένηται ρήμα κρυπτόν εν τη καρδία σου και ανόμημα» (Δευτ. 15, 9). Σ’ αυτή την εντολή έγραψε μια ολόκληρη ερμηνευτική πραγματεία ο Μέγας Βασίλειος. Παράλληλα και ο Σολομών λέγει τα εξής: «Πάση φυλακή τήρει την καρδίαν, εκ γάρ τούτων έξοδοι ζωής» (Παροιμ. 4, 23).

Ο δέκατος όγδοος και μεγαλύτερος καρπός της προσευχής είναι η απόκτησις της αγάπης του Θεού, η οποία είναι μητέρα όλων των αρετών, επειδή είναι το πλήρωμα όλων των αγαθών έργων και μέσα στην αγάπη του Θεού περιέχεται και η αγάπη προς τον πλησίον, κατά την μαρτυρία του Ευαγγελιστού Ιωάννου που λέγει: «Ο αγαπών τον Θεόν αγαπά και τον πλησίον αυτού» (Α΄ Ίωάν. 4, 21). Και σ’ αυτές τις δύο εντολές, δηλ. στην αγάπη προς τον Θεό και προς τον πλησίον, περιέχεται όλος ο νόμος και οι προφήτες (Ματθ. 22, 40). Με παρόμοιο τρόπο και ο μέγας απόστολος Παύλος λέγει ότι η αγάπη είναι το πλήρωμα του νόμου, όταν γράφη στους Ρωμαίους (13, 8) «Ο γάρ αγαπών τον έτερον νόμον πεπλήρωκε».

Αυτοί λοιπόν και άλλοι πολλοί είναι οι καρποί της καρδιακής προσευχής. Οπότε, μακάρια και τρισμακάρια είναι η ψυχή εκείνη που εργάζεται μυστικά αυτή την αγία προσευχή. Αυτός που προσεύχεται μυστικά και αληθινά στο ταμιείον της καρδιάς του και συνομιλεί εκεί με τον Νυμφίο Χριστό, επειδή εργάσθηκε μυστικά εδώ στη γη, θα αμειφθή στα φανερά από τον επουράνιο Πατέρα μας κατά την ημέρα της μελλούσης κρίσεως, όπου θα αποκαλυφθούν όλα τα μυστικά έργα των ανθρώπων.

Πιστεύω ότι και στις ημέρες μας στα άγια μοναστήρια αλλά και σε χριστιανούς που ζουν μέσα στον κόσμο θα είναι πολλοί που απασχολούνται με αυτή την αγία προσευχή, από την οποία έχουν τον φόβο του Θεού, την ταπείνωσι και τη σιωπή στην ιερά αυτή εργασία τους. Αρκετοί άπ’ αυτούς εξαγνίζουν τον εαυτό τους με ανεξίτηλα δάκρυα που πηγάζουν από την καρδιά τους από τον θείο φόβο και προπαντός από την αγάπη του Θεού. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αγωνίζονται να καθαρίσουν τις καρδιές τους από τα πάθη και τους αισχρούς λογισμούς, έχοντας ύπ’ όψιν αυτό που λέγει η Γραφή: «Πάς πόρνος ή ακάθαρτος ή πλεονέκτης ουκ έχει κληρονομίαν εν τη βασιλεία του Θεού» (Έφεσ. 5, 5). Αυτούς παρακαλώ και εγώ να προσεύχονται για μένα τον αμαρτωλό.

Το έλεος και η ευσπλαχνία του Ελεήμονος Θεού και η χάρις της Παναγίας Μητρός Του να βοηθούν όλους αυτούς που αγαπούν με την καρδιά τους και όλη τους την διάνοια και δύναμι τον Θεό, επικαλούνται σε βοήθεια το Πανάγιο Όνομά Του και τον μνημονεύουν πάντοτε. Αμήν!

Πηγή: «Ο Όσιος Γρηγόριος», ετήσια έκδοση της Ιεράς Κοινοβιακής Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους, περίοδος Β΄, έτος 1984, αριθμ. 9

Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ († 1993) Η άσκηση της προσευχής του Ιησού ως ουράνιο δώρο

Η ευλαβική άσκηση της προσευχής αυτής οδηγεί τον άνθρωπο σε συνάντηση με πολλές αντίθετες ενέργειες κρυμμένες στην ατμόσφαιρα. Προσφερόμενη στην κατάσταση βαθειάς μετάνοιας διεισδύει στο χώρο, που βρίσκεται πέραν των ορίων «της σοφίας των σοφών και της συνέσεως των συνετών» (Α’ Κορ. 1,19). Στις πλέον εντατικές εκδηλώσεις της, χρειάζεται ή μεγάλη πείρα ή καθοδηγητής. Είναι απαραίτητη σε όλους ανεξαιρέτως που την ασκούν, η νηπτική περίσκεψη, το πνεύμα της συντριβής και του φόβου του Θεού, η υπομονή σε κάθε επερχόμενο σ’ αυτούς. Τότε αυτή γίνεται δύναμη, η οποία ενώνει το πνεύμα μας με το Πνεύμα του Θεού, παρέχουσα την αίσθηση της ζώσας παρουσίας της αιωνιότητας μέσα μας, έχοντάς μας ήδη οδηγήσει δια μέσου αβύσσων σκότους κρυμμένων μέσα μας.

Η προσευχή αυτή είναι μεγάλο δώρο του ουρανού προς τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα.

Πόσο σημαντική είναι η διαμονή (για να μην πω η άσκηση) στη προσευχή, μαρτυρεί και αυτή η πείρα. Θεωρώ επιτρεπτό να παραβάλω αυτήν προς την φυσική ζωή του κόσμου μας και να φέρω παραδείγματα από γνωστών σε μας γεγονότων της σύγχρονης επικαιρότητας. Οι αθλητές, προετοιμαζόμενοι για τους αγώνες, επαναλαμβάνουν για πολύ καιρό τις ίδιες ασκήσεις, ώστε να εκτελέσουν κατά τη στιγμή της διεξαγωγής τους, με ταχύτητα και με βεβαιότητα, και τρόπον τινά μηχανικά, όλες τις κινήσεις, τις οποίες ήδη αφομοίωσαν. Από τον αριθμό των ασκήσεων εξαρτάται και η ποιότητα της αποδόσεως. Θα διηγηθώ ακόμα ένα γεγονός, που συνέβη σε κύκλο, γνωστών σε μένα προσώπων. Βεβαίως επαναλαμβάνω εκείνα, που άκουσα από ένα πλησιέστερο άνθρωπο προς τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται.

Σε κάποια ευρωπαϊκή πόλη δύο αδελφοί νυμφεύθηκαν σχεδόν συγχρόνως δύο νέες. Η μία ήταν γιατρός, άνθρωπος οξείας αντιλήψεως και ισχυρού χαρακτήρα. Η άλλη ήταν ωραιότερη, δραστήρια, ευγενής αλλ’ όχι ιδιαίτερα ευφυής. Όταν πλησίαζε ο καιρός του τοκετού και για τις δύο, απεφάσισαν να αποκτήσουν την πρώτην εμπειρία ακολουθώντας την νεοεμφανισθείσα μέθοδο του «ανώδυνου τοκετού». Η πρώτη, η γιατρός, αμέσως κατανόησε όλο τον μηχανισμό της μεθόδου αυτής και μετά δύο ή τρία μαθήματα της καθορισμένης γυμναστικής εγκατέλειψε τις ασκήσεις, πεπεισμένη ότι κατανόησε τα πάντα και ότι κατά την στιγμήν της ανάγκης θα εφάρμοζε τις γνώσεις της.

Η άλλη δεν γνώριζε πολλά περί της ανατομίας του σώματος ούτε ήθελε να ασχοληθεί με τη θεωρητική πλευρά της μεθόδου αυτής, αλλά παραδόθηκε απλά με ζήλο στην επανάληψη των καθορισμένων κινήσεων του σώματος. Αφού δε τις αφομοίωσε, όταν έφθασε η στιγμή, πήγε για τον τοκετό. Και τί νομίζετε ότι συνέβη; Η μεν πρώτη κατά την στιγμή του τοκετού από τις πρώτες ήδη ώδινες δεν θυμήθηκε τη θεωρία και γέννησε με μεγάλη δυσκολία, «εν λύπαις» (Γεν. 3,16)· η δε άλλη γέννησε χωρίς πόνους και σχεδόν χωρίς δυσκολία.

Έτσι θα συμβεί και σε μας. Ο σύγχρονος και μορφωμένος άνθρωπος είναι σε θέση να κατανοήσει το «μηχανισμό» της νοεράς προσευχής. Αρκεί να προσευχηθεί δύο ή τρεις εβδομάδες με κάποιο ζήλο, να διαβάσει λίγα βιβλία, και να, ο ίδιος μπορεί στα ήδη γραμμένα βιβλία να προσθέσει και το δικό του. Κατά την ώρα όμως του θανάτου, όταν η όλη σύστασή μας υποβάλλεται σε βιαία διάσπαση, όταν ο νους θολώνεται και η καρδία αισθάνεται ισχυρούς πόνους ή εξασθένηση, τότε όλες οι θεωρητικές μας γνώσεις εξαφανίζονται και η προσευχή μπορεί να χαθεί.

Είναι αναγκαίο να προσευχόμαστε για χρόνια. Να διαβάζουμε λίγο, και μόνον ό,τι κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο αφορά στη προσευχή και συνεργεί, κατά το περιεχόμενό του, στην ενίσχυση της έλξεως προς προσευχή μετανοίας με την εσωτερική διαφύλαξη του νου. Από τη μακροχρόνια επανάληψη η προσευχή γίνεται φύση της υπάρξεώς μας, φυσική αντίδραση σε κάθε φαινόμενο στην πνευματική σφαίρα, είτε αυτό είναι φως, είτε σκοτάδι, είτε εμφάνιση αγίων αγγέλων ή δαιμονικών δυνάμεων, χαρά ή λύπη – με ένα λόγο, σε κάθε καιρό και περίσταση.

Με τέτοιο είδος προσευχής η γέννησή μας για την ουράνια ζωή μπορεί πραγματικά να γίνει ανώδυνη.

Η βίβλος της Καινής Διαθήκης, που αποκαλύπτει σε μας τα έσχατα βάθη του άναρχου Όντος, είναι σύντομη, αλλά και η θεωρία της προσευχής του Ιησού δεν απαιτεί ανάπτυξη σε πλάτος. Η τελειότητα που φανερώθηκε δια του Χριστού είναι ανέφικτη στα όρια της γης· το πλήθος των πειρασμών, τους οποίους περνά αυτός που ασκεί την προσευχή αυτή, είναι απερίγραπτη. Η άσκηση της προσευχής αυτής οδηγεί κατά παράδοξο τρόπο το πνεύμα του ανθρώπου σε συνάντηση με δυνάμεις κρυμμένες εν τω «Κόσμω». Η προσευχή με το όνομα του Ιησού προκαλεί εναντίον της επίθεση από τις κοσμικές δυνάμεις, ή καλλίτερα, την πάλη με τους κοσμοκράτορες «του σκότους του αιώνος τούτου, των πνευματικών της πονηρίας εν τοις επουρανίοις» (πρβλ. Εφεσ. 6,12). Αυτή, ανυψώνοντας τον άνθρωπο σε σφαίρες πέραν των ορίων της γήινης σοφίας, στις ύψιστες μορφές αυτής, απαιτεί «άγγελον πιστόν οδηγόν».

Η προσευχή του Ιησού κατά την ουσία της είναι πάνω από κάθε εξωτερικό σχήμα, στη πράξη όμως οι πιστοί λόγω της ανικανότητας τους να σταθούν σε αυτή με καθαρό νου για πολύ καιρό, χρησιμοποιούν το κομβοσχοίνι για λόγους πειθαρχίας. Στο Άγιο Όρος του Άθω το πλέον διαδεδομένο κομβοσχοίνι έχει εκατό κόμβους διαιρεμένους σε τέσσερα μέρη των είκοσι πέντε κόμβων. Ο αριθμός των προσευχών και των μετανοιών την ημέρα και τη νύκτα, ορίζεται ανάλογα με τη δύναμη του καθενός και των πραγματικών συνθηκών της ζωής του.

(Αρχιμ. Σωφρονίου, «Περί προσευχής»)

Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά του συνετού ανθρώπου; (+Γ. Ιωσήφ)Γέροντας Ιωσήφ Βατοπαιδινός († 2009)

Χαρακτηριστικά του συνετού ανθρώπου είναι η ελευθερία από κάθε παράλογο αίσθημα, εμπαθή διάθεση και κίνηση. Απ’ αυτά θα προκύψει ο έλεγχος και η κυριότητα πάνω στα νοήματα και θα ακολουθήσει η ορθή και αλάνθαστη χρήση των πραγμάτων.
Επίσης το πράο και ήπιο της συμπεριφοράς προς τους συνανθρώπους του, το ταπεινό φρόνημα, ως προς τον εαυτό του. Το συμπαθές, το εύσπλαχνο, το ευεργετικό προς όλους, καθώς και η σταθερότητα της θελήσεως στις αποφάσεις, που θα παίρνει, σε αντίθεση με την προηγούμενη ακαταστασία.
Η ακριβέστερη περιγραφή του τέλειου ανθρώπινου χαρακτήρα, ή μάλλον της προσωπικότητας, είναι η ακριβής αντιγραφή του προτύπου – του Κυρίου μας -, γιατί Αυτός μόνος επανέφερε την ολοκλήρωση στη φύση μας. Αυτό απέδειξαν αδιάψευστα όλοι «οι του Χριστού», που με τη βοήθεια της Χάριτος «φόρεσαν» την εικόνα του «επουρανίου» και, κατά τον Παύλο, σ’ αυτούς «η ζωή κατανίκησε τον θάνατο» (Β’ Κορ. 5,4).
Πρέπει όμως, να τονίσουμε ότι χωρίς τη συνδρομή της θείας Χάριτος, είναι αδύνατο ο «πεπτωκώς» και «συντετριμμένος» άνθρωπος να επανεύρει αυτά που έχασε.

(Γέροντος Ιωσήφ Βατοπαιδινού, Συζητήσεις στον Άθωνα, Ψυχωφελή Βατοπαιδινά 13, σ. 120-121)

Η προσευχή ως η οδός προς τη θεοπτία και το «καθ’ ομοίωσιν»Γέροντας Εφραίμ, Καθηγούμενος Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου

Οι Πατέρες της Εκκλησίας διακρίνουν τρία στάδια ή τρεις πνευματικές βαθμίδες στην πορεία της προσευχής και της εν Χριστώ τελειώσεως. Ο ασκητικός και νηπτικός Πατέρας μας Μέγας Βασίλειος, περιγράφοντας εν συνόψει τα τρία αυτά στάδια αναφέρεται σχετικά στο νου που κατά την ώρα της προσευχής ταξιδεύει με τη φαντασία, ύστερα δε «μη σκεδαννύμενος επί τα έξω εις εαυτόν επά­νεισι» και αργότερα «δι’ εαυτού προς τον Θεόν». Ας το αναλύσουμε όμως αυτό.

Πηγή:heavenawaits.wordpress.com

Στην πρώτη βαθμίδα και εισαγωγική ο πιστός αναφέρεται προς το Θεό με μια πρώτη κίνηση του νου, που είναι η προς τα έξω κίνηση. Δηλαδή αναφέρεται στο Θεό προσευχητικά, με τη διάνοια να πλανάται εκτός του σώματός του με την ενέργεια της φαντασίας του. Δεύτερη κίνηση και μέση πνευματική κατάσταση η επιστροφή του νου στον εαυτό του. Κατ’ αυτήν ο «νους μη σκεδαννύμενος επί τα έξω εις εαυτόν επάνεισι». Τρίτη, η κίνηση προς το Θεό με τον έσω άνθρωπο: «και δι’ εαυτού προς τον Θεόν».

Ο πρώτος τρόπος προσευχής, εξαιτίας της αδυναμίας του νου να ανεβαίνει αμέσως στην καθαρή έννοια του Θεού, χαρακτηρίζεται από τη «φαντασία». Ο δεύτερος από τη «νόηση» και ο τρίτος από την κατάδυση στη «Θεωρία». Ο τρίτος και τελειότερος τρόπος προσευχής, είναι η στάση του νου στην καρδιά, όπου ο προσευχόμενος με καθαρό νου παρίσταται στο Θεό από τα βάθη του είναι του χωρίς μορφές και εικόνες.

Δεδομένης της αδυναμίας του ανθρώπου να έχει προσευχή τέτοιου βαθμού από την αρχή της πορείας του προς το Θεό, θεωρούν οι Πατέρες και τους δύο πρώ­τους τρόπους φυσικούς και ωφέλιμους για τα πρώτα στάδια της πνευματικής πορείας του ανθρώπου.

Το πρώτο στάδιο κρατεί τον άνθρωπο στον κόσμο της ονειροπόλησης. Το θείο και κάθε τι πνευματικό παίρνει διάφορες φανταστικές μορφές και σιγά-σιγά στην πραγματική ζωή μπαίνουν στοιχεία από τη σφαίρα της φαντασίας.

Κατά το δεύτερο τρόπο προσευχής, εισδύουν στην καρδιά και το νου κάθε είδους ξένα στοιχεία. Ο άνθρωπος ζει έκθετος σε εξω­τερικές επιδράσεις, που τον δυσ­κο­λεύουν να αντισταθεί όπως πρέπει στην ορμή των παθών. Παίρνει μερικές φορές Χάρη να φτάνει σε αγαθή κατάσταση, αλλά δεν μπορεί να παραμείνει σ’ αυτή σταθερά. Παρασύρεται σιγά-σιγά προς τη διανοητική θεολογία. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η συγκέντρωση της προσοχής στον εγκέφαλο, που οδηγεί τον άνθρωπο μάλλον σε φιλοσοφικές θεωρίες, που εισάγουν το νου στη σφαίρα της φαντασίας και των αφηρημένων εννοιών. Το είδος αυτό είναι πιο κοντά στην αλήθεια από το πρώτο.

Ο τρίτος τρόπος προσευχής είναι η φυσική πνευματική κατάσταση του ανθρω­πίνου πνεύματος, την οποία ποθούμε, ζητούμε και μας δίνεται άνωθεν. Είναι η ένωση του νου με την καρδιά. Όταν προσεύχεται εκ καρδίας κάποιος αισθάνεται την ένωση του νου με την καρδιά. Ακολουθεί η κατάνυξη και η γλυκειά αίσθηση της αγάπης του Θεού. Τα δάκρυα της κατάνυξης κατά την προσευχή είναι η ένδειξη ότι ο νους ενώθηκε με την καρδιά και η προσευχή βρήκε το πρώτο σκαλοπάτι της ανάβασης προς το Θεό.

Το μεγαλύτερο όμως είναι ότι ο νους βρίσκεται στην καρδιά προσηλωμένος στην προσευχή. Η εγκατοίκηση του νου στα έσω έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της ενέργειας της φαντασίας και την απαλλαγή από κάθε εικόνα που βρίσκεται σ’ αυτόν. Ο νους που κατέβηκε στη «βαθεία καρδία» με την πράξη αυτή της «ευκτι­κής» καθόδου του αποβάλλει κάθε εικόνα, όχι μόνο ορατή, αλλά και νοητή, και στην κατάσταση αυτή της καθαρότητας καταξιώνεται να παρασταθεί ενώπιον του Θεού.

Ανώτερη προσευχή: Ο συντονισμός νου και καρδιάς Γέροντας Εφραίμ, Καθηγούμενος Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου

Η τέλεια ησυχία και το σκοτάδι ευνοεί το έργο της νοεράς ησυχίας και της καθα­ρής προσευχής, γι αυτό ένας δικός μας σύγχρονος αγιορείτης Όσιος μοναχός ο Σιλουανός ο Αθωνίτης, έχοντας το χάρισμα της ανώτερης νοεράς προσευχής αφιέρωνε σ’ αυτήν, κυρίως τη νύκτα. Η προσευχή αυτή είναι υψηλή δημιουργία και ποίηση και συμπίπτει με τα στάδια της ανάπτυξης του Πνεύματος στον άνθρωπο.

Κατά την προσευχή αυτή, ο νους, όχι μόνο δεν επιτρέπει την είσοδο λογισμών στην καρδιά, αλλά και τους απωθεί και φυλάγεται να μη συνδεθεί μαζί τους. Έτσι, καταστέλλει την ενέργεια κάθε πάθους στη γένεσή του. Ο ασκητής, κλείνοντας τις εισόδους της καρδιάς με φρουρό το νου, που απαλλάκτηκε από φαντασίες και διαλογισμούς, είναι οπλισμένος με την προσευχή και το όνομα του Ιησού, μπαίνει στον αγώνα κατά των επιδράσεων που προέρχονται από έξω από την κοσμική σφαίρα. Σ’ αυτό έγκειται η ουσία της νοεράς νήψης, που έχει ως σκοπό τον αγώ­να για την απάθεια.

Η νίκη κατά των παθών κατορθώνεται με την τήρηση των εντολών του Χριστού. Αρχή της οδού προς την καθαρά προσευχή είναι ο αγώνας κατά των παθών. Στο μέτρο που καθαρίζει ο νους από τα πάθη, γίνεται ισχυρότερος στον πόλεμο κατά των λογισμών και ανθεκτικότερος στην προσευχή και στη Θεωρία του Θεού.

Τότε η καρδία ελεύθερη από το σκοτισμό των παθών, αρχίζει και βλέπει κάθε τι το πνευματικό καθαρότερα, ώσπου φθάνει στην ολοφάνερη θεωρία του ακατάληπτου Θεού. Τότε ο νους βυθίζεται σε μια χαρμόσυνη σιγή, εξαντλημένος από το μεγαλείο Αυτού που θεωρεί.

Η νοερά ησυχία απαιτεί μεγάλη αυταπάρνηση και επίμονη άσκηση. Αν η άσκηση, γίνεται με πνεύμα ταπείνωσης προσελκύει τη Χάρη του Θεού. Ο υπερήφανος άνθρωπος δεν θα αξιωθεί να έχει αληθινή θεοκοινωνία.

Ο νους δεν ενώνεται με την «καρδία την βαθεία» από ανθρώπινη επιθυμία. Αν πάλι εισδύσει για λίγο, τότε βλέπει εκεί μόνο τον εαυτό του και του αρέσει, επειδή κτίστηκε κατ’ εικόνα Θεού, αλλά δεν βρίσκει τον αληθινό Θεό.

Ο δικός μας Όσιος Γέροντας Σιλουανός αγωνιζόμενος να ταπεινωθεί κατέφευγε στην πύρινη ρομφαία που του έδωσε ο Κύριος: «Κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι».

Αυτός ο αγράμματος άνθρωπος αξιώθηκε πολλές φορές να έχει καθαρά νοερά θεωρία του Θεού και γι αυτό μπόρεσε να λέει: «Αν προσεύχεσαι καθαρά τότε είσαι θεολόγος» και ακόμη «στον κόσμο είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν, ελά­χιστοι είναι όμως αυτοί που γνωρίζουν το Θεό».

Η πρώτη «αρπαγή» στη Θεωρία χαρίζεται άνωθεν χωρίς να τη ζητήσει ο άνθρωπος, γιατί ούτε θα μπορούσε, αφού την αγνοεί. Όταν όμως τη γνωρίσει την αναζητεί με πόνο καρδίας, όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά και για κάθε άνθρωπο.

Ο μακάριος Σιλουανός εννοούσε τη γνώση ως κοινωνία στο Είναι, δηλαδή ως πείρα της ζωντανής μετοχής στο Θείο Φως και όχι ως «γνωστική» θεολογική επινόηση.

Σκοπός λοιπόν της νοεράς ησυχίας και της καθαρής προσευχής είναι να οδηγηθεί ο άνθρωπος από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωση.

Ως εν επιλόγω και εν επιτομή:

Όταν ο νους είναι απηλλαγμένος από λογισμούς και κατώτερα συναισθήματα (αυ­τό το πετυχαίνει ο άνθρωπος με την αυτοσυγκέντρωση) ενώνεται με την καρδιά διά της Χάριτος του Θεού. Τότε δεν προβάλλονται υλικές εικόνες, αλλά ανοίγεται το πνευματικό μονο­πάτι της νοεράς ανώτερης προσευχής. Τότε υπεισέρχεται ο συντονισμός νου και καρδίας και κατόπιν αυτού ο άνθρωπος φθάνει στη Θεωρία του Θεού, δηλαδή γίνεται άμεσος κοινωνός της Θείας Χάριτος. Τότε γίνεται το «κατ’ εικόνα» «καθ’ ομοίωσιν».

Υπέρ των μηδέποτε προσευχομένων Δημήτριος Λυκούδης, Θεολόγος – Φιλόλογος, ΜΑ. Χρ. Αγωγής και Ποιμαντικής

Έλεγε συχνά ο άγιος Παΐσιος: «Στην εποχή μας πλήθυναν δυστυχώς τα λόγια και τα βιβλία και λιγόστεψαν τα βιώματα. Διότι επηρεάστηκαν οι άνθρωποι πάλι από το κοσμικό πνεύμα, που επιδιώκει όλο τις ευκολίες και αποφεύγει τον σωματικό κόπο»(1). Αφήσαμε τον κόπο και εγκολπωθήκαμε την ευχαρίστηση. Αμέτρητες οι ανέσεις μας, ασύμμετρες οι ευκολίες μας και πάλι ολούθε ¨πνιγόμαστε¨, πουθενά να αναπαύσει το πνεύμα του ο άνθρωπος, όλα μαρτύριο, όλα και όλοι τού φταίνε, όλα τα λοιδορεί, όλοι τον εκνευρίζουν! Και ο Θεός; Που είναι ο Θεός; Μόνος του ο άνθρωπος ν΄αναζητά δίοδο στις ατέρμονες περιπλανήσεις του, παντέρημος να επιχειρεί να στοιβάξει το ανίερο απείκασμα των προσωπικών βιωμάτων του! Παρά ταύτα, υπάρχει λύση στην αλογία αυτή και αχνοφέγγει θαρρετά η χαραυγή της πνευματικής μας επανόδου! Η προσευχή! Το οξυγόνο της ψυχής! Η καθάρια προσευχή, η ορθόδοξη, η ορθόπρακτη!

«Δεν υπάρχουν μακαριότεροι άνθρωποι από εκείνους που έπιασαν επαφή με τον Ουράνιο Σταθμό και είναι δικτυωμένοι με τον Θεό. Όπως δεν υπάρχουν πιο δυστυχισμένοι από εκείνους που έκοψαν την επαφή τους με τον Θεό και γυρίζουν τα κουμπιά των σταθμών του κόσμου, για να ξεχάσουν λίγο το πολύ τους άγχος της εκτροχιασμένης ζωής τους»(2). Και όμως! Στην αρχή είναι δύσκολο να ¨στρώσει¨ ο άνθρωπος στην προσευχή. Απαιτεί κόπο, επιμονή, προσοχή, και πάλι προσοχή , καί πάλι επιμονή! Μέχρι να ¨ζεσταθεί¨, να μεταποιηθεί, αργά αλλά σταδιακά, ο νους του ανθρώπου σε καθέδρα του Παναγίου και Ζωοποιού Πνεύματος, σε θρόνο Αυτής της Παναγίας και Ομοουσίου Τριάδος. Και έπειτα, έπειτα δοξολογείς τον Πανάγιο Θεό για όσα και ό,τι βλέπεις γύρω σου. Σε σκεπάζει η θεία Χάρις, σε ¨λούζει¨ το Πνεύμα το Άγιο, σε αγκαλιάζει ολόκληρος ο Ουρανός! Ω! Αν ήξεραν οι μηδέποτε προσευχόμενοι πόσα στερούν την έρημη ψυχή τους που την κρατούν μακριά από την προσευχή! Και μόνο να ήξεραν!

Όσοι δε κάμνουν την προσευχή διαρκές ¨εργόχειρο¨, αυτοί κατανοούν, αντιλαμβάνονται του λόγου το απόρρητο! Τότε προσδίδεις σημασία σε όσα δεν υπολόγιζες πριν! Τότε, καταλαμβάνει αξία και το παραμικρό πράγμα γύρω σου, ακόμη και αυτή η άλογη κτίση. Απλούστατα ¨ξυπνούν¨ οι ¨οφθαλμοί¨ της ψυχής που είναι ο νους, ο ηγεμονικός και αυτοκρατορικός! Και τότε, έρχεσαι και συμφωνείς με τον ποιητή, που έγραφε: «Ανάμεσα σε μιά παλιά ξύλινη πόρτα ξεβαμμένη απ΄ τον ήλιο κι ένα κλωναράκι γιασεμιού τρεμάμενο, που έτσι και συμβεί να μου λείψουν μια μέρα, η ανθρωπότητα όλη θα μου φαίνεται άχρηστη»(3).

Όσο δε καλλιεργείς την προσευχή και το κομποσχοίνι με την ευχή ¨Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με τον αμαρτωλό¨, θα συναντάς πνευματικές χαρές ανέκφραστες και άγευστες σε πολλούς. Τότε, ως μάς διδάσκουν οι Άγιοι Πατέρες, ο άνθρωπος λησμονεί και σωματικό κόπο καί τροφή καί κάθε άλλη ανάπαυση. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να συνεχίσει αδιάκοπα να λέγει την ευχή, αδιάκοπα να βρίσκεται σε ¨κοινωνία¨ με τον Ουράνιο κόσμο, αδιαλείπτως να μνημονεύει Αυτό το υπέρ παν Όνομα! Κάθε πρόβλημα, κάθε σκέψη, κάθε μέριμνα ¨τακτοποιείται¨ με πνευματικό και ¨μυστικό¨ τρόπο! Τότε, καταθέτεις δακρύβρεχτος με τον Λειβαδίτη ότι πράγματι, «ο Θεός είναι να μην μπορείς να κοιμηθείς».

Η ευχή του Ιησού με το κομποσχοίνι αποτελεί δριμύτατο όπλο κατά των δαιμόνων! Φρίττουν, καίγονται, λοξοδρομούν! Όταν  γίνεται και με ταπεινό φρόνημα, γεγονός που απαιτεί χρόνο, κόπο και αγώνα έμπονο, η προσευχή θαυματουργεί και ¨πληροφορεί¨, πάντοτε κατ΄ οικονομίαν Θεού, τον προσευχόμενο για θέματα που αδυνατεί να αντιληφθεί και να συλλάβει η απλή και κτιστή διανοητική και αντιληπτική του ικανότητα. Τότε οι χιλιομετρικές αποστάσεις εκμηδενίζονται, ο χώρος και ο χρόνος περιχωρούνται, ο άνθρωπος φωτίζεται, τα πράγματα αλλάζουν και ¨μεταμορφώνονται¨ σε πνευματικά θέματα! Αχ! Το γράφω και πάλι με πόνο καρδιάς! Αν ήξεραν οι μηδέποτε προσευχόμενοι πόσα στερούν τον εαυτό τους! Αν ήξεραν…!

Είναι δε στιγμές ακανόνιστες χρονικά – πολύ προσελκύει τον Ουρανό η ταπείνωση και το πνευματικό φιλότιμο από την πλευρά του πιστού – που ο μύστης της ευχής του Ιησού βιώνει ¨υπερφυσικές¨ καταστάσεις, όχι ασφαλώς με βάση την ¨υπερ-αισθητική¨ αντίληψη – Extra Sensory Perception(4), αλλά ένεκα της θείας Χάρης που απλωτικά κατέρχεται ¨μαγνητισμένη¨ πραγματικά από τους αυθεντικούς ¨φίλους¨ του Χριστού!

Και μόνο να ήξεραν οι μηδέποτε προσευχόμενοι πόσα στερούν τους εαυτούς τους που απέχουν της προσευχητικής ενατενίσεως του Θείου! Συγκεντρώνω τις σκέψεις μου εδώ. Άλλωστε, το θέμα της προσευχής είναι αγαπημένο και έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν πολλάκις! Ας κρατήσουμε τα λόγια του αγίου γέροντα Σωφρονίου Σαχάρωφ! Εκείνου, που όπως και άλλοι αμέτρητοι ¨εραστές¨ της ευχής του Ιησού, ξενύχτησαν, βίωσαν, δίδαξαν και μάς παρέδωσαν: «Η θαυμαστή αίσθησις της ελεύσεως του Θεού εντός ημών συνοδεύεται μεθ΄ ολοκληρωτικής συμφωνίας νου και καρδίας. Η θεία αρμονία της πνευματικής ταύτης καταστάσεως είναι ευφροσύνη διά την καρδίαν και φως διά τον νουν. Όλος ο άνθρωπος (νους-πνεύμα-καρδία, και σώμα εισέτι) αισθάνεται την ειρήνην του Θεού, την υπερέχουσαν πάντα νουν. Η ψυχή αναγνωρίζει ότι καί  η Αγάπη, καί το φως καί η Ειρήνη καταβαίνουν εκ του Υψίστου»(5).

Παραπομπές:

1.Τάτση Δημητρίου(Πρεσβ.), Ο Ασκητής της Παναγούδας, Μέλισσα, Κόνιτσα 1998, σελ. 81.

2.Αυτόθι, σελ. 107.

3.Ελλύτη Οδυσσέα, Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά, Ίκαρος 1997, σελ. 7.

4.Σχετικά με την ¨Υπερ-αισθητική¨ αντίληψη(ESP), βλ., Saint Augustine, «Care for the Dead», Treatises on Marriage and other Subjects, The Fathers of the Church, τόμ. 27, Νέα Υόρκη, Blackmore Simon, Spiritism: Facts and Frauds, Benziger Bros., Νέα Υόρκη 1924.

5.Σαχάρωφ Σωφρονίου(Αρχιμ.), Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 1992, σελ. 412.